I.Dünya Savasi Yillarinda
INGILIZ ISTIHBARAT RAPORLARINDA FISLENEN TÜRKIYE
Yazar Bülent ÖZDEMIR bu kitabinda; Ingiltere'nin BIYOGRAFIK ISTIHBARAT çalismasina 19. y.y. da basladigini. Ingiltere Devleti’nin uzun yillara dayanan istihbarat toplama ve bunlari arsiv kayitlari altina alarak, Osmanli Devleti’nin
üst kademe yöneticileri ve halkin içerisinde ön planda olan sahislardan
1917 yili itibari ile yasayan kisiler hakkinda istihbari bilgiler derleyerek bu bilgileri ülkelerine raporlamislar. Yapilan Biyografik istihbaratta sahislarin sosoyo ekonomik durumu, aile yapisi, meslegi, siyasi fikri, üye oldugu dernek vs. olup olmadigi, zaaflari, karakteri, çevrelerinde nasil tanindiklari, v.s. Ingiliz istihbaratçilar bahsedilen kriterlerle de yetinmeyip çalisma yaptiklari sahislarin psikolojik yapilari hakkinda da bilgi vermislerdir.
Yazar kitabin Ikinci
bölümün de ise Osmanli Devletinin son döneminde savaslarda kaybettigi Suriye,
Irak ve Güneydogu Anadolu içerisinde yasayan asiret liderleri ve asiretler hakkinda da Ingiliz ajanlar tarafindan istihbari çalismalar yaptigi konusunda bilgiler verilmektedir.
Istihbarat; kelime anlami
olarak; siyasi yapilara sunulmak üzere toplanmis ve analiz edilmis stratejik ve
taktik içerikli islenmis bilgilere denir. Her türlü kaynaktan elde edilen bilgi,
iliskisiz gibi görünen parçalardan, çeliskili, güvenilmez, yaniltici ve yanlis
olabilir. Istihbarat ise birlestirilmis, degerlendirilmis, ayrit edilmis
yorumlanmis bilgi demektir. Bilgi toplamak her millet
için baris zamani olsun savas zamani olsun devletlerin bekasi açisindan önem
arz etmektedir. Savas ve belli hedefler üzerinde yogunlasildigi zamanlar da
Istihbarat bilgileri belli politika ve hedeflere yönelik olarak daha da bir
yogunluk verilir. Savas zamani toplanan istihbarat ile sulh zamani toplananmis
bilgiler sentezlenerek yetkili sahis yada kurumlarin hizmetine verilir.
19. yüzyilda Ingiltere bu
degisen dünya sistemi içerisinde stratejik önemini ve gücünü kullanarak Uluslararasi
arenada en büyük olma, dünyanin ekonomik kaynaklarindan en çok paya sahip olma,
kendi kültürünü diger milletlere empoze etme arzusu Ingiltere’nin dis politikada
güçlü olmak için çok çesitli yollardan farkli devletlerin içerisinde istihbarat
çalismasi yürüterek kendisi için uygun hedefleri seçerek, uygun zamanda,
harekete geçerek çikarlari dogrultusunda kullanmak için istihbarat bilgisi
niteliginde Ülkelerin önde gelen sahislari, asiretleri, topluma yön verebilecek
kurumlari hakkinda bilgileri arsivlemistir.
Ingiltere’nin Osmanli
Devleti’ne yönelik projesi Ingiliz menfaatleri dogrultusunda sekillenmistir.
19. yüzyil ilk yarisinda, Osmanli Imparatorlugu'nu kuzeydeki Rus
emperyalizminin yayilmasini önlemek için isbirligi içerisine girmistir. Ingiltere
19. yüzyil ikinci dilimin de ise Milliyetçilik akimlariyla Osmanli Devletinde
yükselen bagimsizlik isteklerine kendi menfaatleri dogrultusunda Osmanli
Devletinin de meydana gelen olaylara ve Iç islerine müdahale etmistir.
Ingiliz Istihbaratinin kaynaklarini; basin-yayin,
gazeteciler, yazarlar, devlet memurlari gibi farkli alanlardan dolayli
yollardan elde edilen bilgileri degerlendirerek devleti bilgilendirenler ve
konsoloslar, diplomatlar, askeri görevliler, misyonerler tüccarlar gibi Osmanli
Devleti içerisinde yasayan yabancilarin görüsleri olarak iki kaynaktan
beslenmektedir. Burada ikinci guruptakilerin Osmanli Devleti hakkindaki degerlendirmeleri
daha gerçekçi ve Ingiltere Devleti’nin dis siyasetine yön vermistir.
19. yüzyil da Ingiltere
Imparatorlugu Osmanli Devletinde bütün önemli sehirlerde konsolosluklar
olusturmustur. Konsolosluklarda çalisan diplomatlar Ingiliz Dis Isleri
Bakanligina bilgi verdigi için daha dogru ve objektif haberler vermek
zorundaydilar. Diplomatlar Osmanli Devleti içerisindeki imtiyazli konumlarindan
faydalanarak Osmanli iç islerine müdahaleler edebiliyorlardi, böylelikle de
gelismeleri yakin takip edebiliyorlardi. Diplomatlarin görev yaptigi illerde
uzun yillar kalmasindan dolayi bölgenin ekonomisi, dini, irki, nüfus yapisi ve
geleneklerini bilmesi yazdiklari raporlarin kalitesini artirmistir.
Diplomatlar; Hiristiyan halkin Osmanli Devletindeki çözüme kavusturulmasini istedikleri her
konuda basvurduklari araci kisiler olmasi Osmanli Devleti’nin son dönemindeki
bagimsizlik yönünde taviz verme sebebi olmustur.
Bu durum büyük devletlerin
aralarindaki rekabeti Osmanli Devletindeki yansimasi olarak görmekteyiz.
Osmanli Devleti 1. Dünya Savasi’na girince yabanci devletlere ait her türlü
konsolosluk ve temsilciliklerin kapatilarak yurt disina çikartilmasi karari
almistir; ancak diplomatlar daha önceki irtibatlari kullanarak savas süresince
istihbarat çalismalarini Itilaf Devletlerine ulastirdiklari görülmüstür.
Osmanli Devleti içerisinde
öne çikan insanlar ile ilgili Ingiliz Istihbaratinin yapmis oldugu bilgi
notlarinda en öne çikan unsur ise, sahislarin siyasi görüsleri, sahislarin
dostluklari, düsmanliklari, zaaflari, korkulari, ailevi sikintilari kayit
altina alinarak kisilerin psikolojik
tahlillerinin ortaya konulmus olmasidir.
Kitapta Biyografik Istihbarat çalismasi yapilan bazi sahislar:
Sultan V Mehmet; Orta yaslarina
kadar KAFES HAYATI yasadi.(Kafes hayati:Osmanli Devletinde sehzadelerin sarayda zorunlu olarak ikame ettirildigi yer.) Bu sekildeki yasami daha sonraki hayatini
etkilemistir. Siradan bir vatandas yasantisina sahip, çekingen hareketleri,
hayati ile ilgili endiseler tasiyan bir kisiligi vardi. Hayatinin son
dönemlerinde Osmanli Devleti tahti nasip olmustur. Tahtta kaldigi süre içerisinde
Ittihat ve Terakki Cemiyeti tarafindan liderligi taninmayan bir zayif yönetici
olarak görülmüstür.
Yusuf Izzettin Efendi:
Padisahin yiyeni olup agresif bir
kisilige sahipti, sessiz, siradan bir zekaya sahip
ve Osmanli Devletinin izledigi siyaset
yapisindan uzak tutulmus. Padisah adina Ingiltere'deki kralin taç
giyme törenine ve Kral VII. Edward'in cenaze törenine katildi.
Vahdeddin Efendi:
Padisahin küçük erkek kardesi olup, utangaç yapili dönemin hükümdar ailesi
içinde tek karakterli vasifli yapiya sahip sehzade oldugu ve Ittihat ve Terakki Cemiyeti karsitlarinin
yaninda yer aldigi için Ittihat ve Terakki Cemiyetinin düsmanlari arasinda yer
almistir.
Prens Sebahaddin: Damat
Mahmut pasa’nin ogludur. Türk olmayan milletlerin savunuculugunu yaptigindan dolayi
vatan haini ve dönek bir sahsiyet olarak taniniyor. Ingiltere sempatizani ancak
güvenilmeyecek bir karekter.
Said Halim Pasa (Sadrazam):
Misirli Mehmed Ali Pasa'nin soyundan olup, fiziki görünüs itibari ile çok
zayif ve kisa boylu olup, Avrupa kültürüne sahiptir. Ittihat ve Terakki
Cemiyeti tarafindan sadrazam seçildi. Sadrazamligini devam ettirmek için
tavizler vererek sadrazamligi devam etmistir. Farkli fikirlere açik, insanlara
karsi yogun sevgi ve nefret besleyebilir.
Ahmed Agaoglu: Kafkasyali
bir Yahudi olup, Çarlik
Rusyasi'ndaki yasama Meclisinden önceki dönemde Rus Gizli servisinde eski bir
provokatör ajanidir. 1908'den sonraki dönemde Islam'a yaptigi içerigi belli
olmayan hizmetleri sayesinde Osmanli halkindan bir sahis olarak kabul edildi.
Ermenilere karsi Rusya da yürüttügü çalismalardan dolayi Rus polisince
aranmaktadir.
Dr. Akil Muhtar Bey:
Isviçre de yasadigi sürgün süresince Tip üzerine egitim aldi. Türkiye de Osmanli
Yarali ve Hasta Askerlere Yardim Cemiyeti aktif yöneticilerinden oldu. Alman
taraftari, Fransiz karsiti fikirleri vardi.
Bedri Bey: Ittihat ve
Terakki Cemiyeti üyesi Istanbul’un önde gelen sahsiyetlerinden bir Emniyet
Müdürüdürü. Ermeni Tehcir Kanunun çikmasinda etkili olmus, yabanci sahislar ile
ilgili yaptigi uygulamalar ile yabancilarin
düsmanligini kazanmis zalim bir insan olarak taninir.
Cavid Bey: Eski bir
muallim olan ve daha sonra Maliye Bakanligi yapmis, yari Müslüman Selanik
Yahudisi olup iyi bir analiz ve sentez yetenegine sahiptir. Ekonomik olarak iyi
durumda Ingilizlere yakin biri.
Cemal Pasa: Bir Kumandan
olan sahis Bagdat ve Adana illerinde Valilik görevlerinde bulunmustur. Hayalperest bir
Vatan sevgisi olan, dürüst ama sinirli, siyaset yapmayi bilmeyen, zaaflari olan
bir yapiya sahiptir. Suriye'de Osmanli
Devleti otoritesini kurmak için çesitli ferdi uygulamalarda bulunmustur.
Enver Pasa: Sarayda
çalisan bir katibin oglu olup askeriyede yetismis, Almanya'da kaldigi yillarda
Alman hayrani olmustur bu durum Savasa Almanya’nin yaninda girmemizi
saglamistir. Trablusgarp Savasina katilmistir, Bakan Savaslari ile Harbiye
Nazirligi yapmaya baslamistir. Gösterisi çok severdi. Esi, Sultan'in kuzeni
idi. Ingiliz gücünü küçümsemistir. Ermeniler ile ilgili projeleri planlamistir.
Halil Halid Bey:
Cambridge'de Türkçe profesörlügü yaptiktan sonra Türkiye ye döndü. Ankara’ya Milletvekili
olmak veya Ingiltere'de Büyükelçi
olmak için bir sürü yalakalik ve firsatçilik yapmistir.
Talat Bey: Bati Trakyali
bir Müslüman olup, postane memurlugundan zekasi vatan severligi ve kisiligi
sayesinde kisa zamanda Dahiliye Bakani
oldu. Enver Pasa Komutan olmadan önce Devletin en önde gelen sahsi idi ancak,
1.Dünya Savasina girme esnasinda Almanlar ve Enver Pasa karsisinda
otoritesi zayiflamistir.
Bazi Asiretler ve Önemli Sahislar
kisa özetleri:
Abbas Mahmud Aga (Pizhder): Asiret lideri olup 500 adam kendine
baglidir. Seyh Mahmud'u destekliyor, ancak Ingilizler karsi açiktan bir çalismasi yok.
Abdülkadir: Kürtlerin, Türk
egemenliginden çikarak bagimsizliklarini isteyen Kürt Komitesi'ndeki temsili liderligi
yapmaktadir. Osmanli Devleti’nin isgali sirasinda Kürtlerin Ingiliz egemenligini savunmustur.
Haci Ahmed Aga (Avineh): Midyat
yöresi Surgiçi ve Seyhan Asiretleri
agasidir. Asiretlerini iyi bir emir komuta içerisinde tutmaktadir, kültürlü bir
sahistir. Savas çikmasi ile orduya asiretten asker göndermistir.
Ismail Aga (Simko, Sikak):
Sikak Kürtlerinin, ünlü bir eskiyasi ve lideridir. 2000 askeri olan aga zaman
zaman Ruslar, Türkler ve Ermeniler ile savasti. Iranlilarin Azerbaycan’i
bosaltmasini savunmustur. Ingiliz
yanlisi olup Iran ile çatismalara girmistir.
Mahmud
Aga (Sardikli Seyh BizaIni): Zap'in kiyisinda Sardik'ta bulunmaktadir. Liderligini kabul eden
7-8 köy vardir. Otoriter hirsli bir sahistir.
Naksibendî Seyhleri: Türk
ve Iran sinir boylarinda Safii Mezhebine mensup Suni ve Kürt asiretlerinin dini
olarak liderleri olup bu asiretler üzerinde büyük etkiye sahiplerdir. Seyh
Hüsameddin en üst lider olup, altinda temsilcileri vardir. Sünnî Islam dininin üyeleri iki tarikata ayrilir: Birincisi
Naksibendiler, Seyh Naksibendi’den gelenler. Ikincisi Kadiriler, Hazreti Gavs
Abdülkadir Geylanî'nin yolunu takip
ederler.
Rasid Bey (Benvar) :
Berwar-i Balâ'nin lideri olup, Asiretini askeri güçten ziyade siyasi ikili
iliskiler ile idare etmektedir. Imadiye'de meydana gelen Hiristiyan ölümlerine
sebep oldugu düsünülmektedir bu nedenle Hiristiyanlar büyük bir düsmanlik
duymaktadirlar.
Süreyya Bey (Bedirhan): Cizre
bölgesin de yasayan Kürtler üzerinde etkili olup Boti Kürtlerinin asiret
reisligini yapmaktadir. Istanbul valisi Ridvan Pasa ile olan sahsi bir kavgadan
dolayi asiretin üyeleri degisik yerlere sürgüne gönderilmistir. Devrim sonrasi
çikan af ile birlikte Istanbul’a dönerek Kürt Komitesi içerisinde yer almis ve
gazetecilik yapmistir. Ingiliz Istihbarati için devamli güvenilir bir sahistir.
Kitabin tamamini okunursa özellikle 19. yyda Ingiliz ajanlari tarafindan Osmanli Devletinde üst düzey görevliler basta olmak üzere, Osmanli Devletinde yasayan azilik halkin lideri durumunda bulunan sahislar, Kürt asiret liderleri, tacir, esnaf, vs. sahislar hakkinda günümüz istihbarat servislerin,in çokça kuullandigi BIYOGRAFIK ISTIHBARAT çalismasini yapmislardir
Ingiliz Istihbarat Raporlarinda FISLENEN TÜRKIYE
Bülent ÖZDEMIR/Yeditepe Yayinevi
Benzer Kitaplar
Fevzi BOZKURT
Fevzi BOZKURT
Fevzi BOZKURT
