Dünya da ki isçilerin hemen hemen hepsi
geçmisten günümüze hep zor sartlar altinda çalismis ve ideal bir insanin yasam
kosullarinin altinda yasamislar. Bir Mayis, aslinda isçi ve emekçinin haklarinin
iyilestirilmesinde bir baslangiç olmustur.1800’li yillarda insanlar halen
isyerlerinde köle gibi çalisilmaktadir.
1800’li yillarda Amerika da kapitalizm
gelisirken is yerlerinde isçi ayrimi yapiliyordu, beyazlarin bile ayrimciliga
ugradi bir dönemdi. Amerika da gelisirken bu tür isçi sinifinin baski, siddet
ve ayrimcilik devam ediyordu ayni zamanda is yeri sahipleri Amerika’nin
mafyalari ile anlasip isçi eylemlerini bastiriyordu. Bu sekilde isyerinde eylem,
grev gibi baskaldirislara öncülük yapan sahislari tespit ediyorlardi bunu
pikerton ajanlari ve ku klux klan irkçi örgütü sayesinde yapiyorlardi. Isçiler
sikako da grevlere katilmis yürüyüsler düzenlemisler haklarinin iyilestirmesi
için önce çalisma saatinde degisiklik 18 saatten 8 saate inmesi için birçok
eylem düzenlemisler.
Dünya da tür eylemler devam etti. Bu
eylemlerin en ciddisi bir Mayis 1886 sikako da yapildi. Bu eylemlerden biri de
haymarket olayidir. Bu olayda yarim milyon isçi katilmis yüzlerce polis
güvenlik önlemi aldi miting havasinda geçiyordu mitingin sonuna dogru
polislerin önünde patlayan bomba olaylari atesledi. Eylemden sonra aralarinda Albert
Parson’un da oldugu 7 kisi gözaltina alindi. Albert Parson 1 Mayis isçi
akiminin öncülerindendi Albert bulundugu bölgede ki yasalari beyaz ile siyahin
evliligine izin vermiyordu. Albert tanistigi afro Amerikali siyahi lucy ile
evlenmek için Chicago ya yerlesip evlendiler. Lucy de esi gibi isçi sinifindan
gelip komünist bir kisilige sahip ve emekçi haklari ile ilgili dernek kurmus.
Albert ve arkadaslarinin davasi 2 yil sürmüs ve idama mahkûm olmuslar.
Amerika isçi göçü almaya devam ediyordu. Italya’dan
gelen 2 arkadas Sacco ve Vanzetti isçi haklarini savunuyorlardi. Çesitli
gazetelerde emekçi haklari ile ilgili yazilar yazip isçi kitlesinin gönlüne
taht kurmuslar. Bu iki arkadasin kaderi de idam ile sonuçlandi.
Albert parson her ne kadar mitinglerde
siddete, devlete karsi olmadigini sadece isçi haklarini savunucu, ilimli
konusmalar yapsa da haymarket olayinda gözaltina alinip idam edilmis. Amaci
çalisma saatlerinin 8 saat olmasi ve yasam kosullarin iyi olmasini savunan adam
idamdan kurtulamadi. Idam sonrasinda
Albert’in suçsuz oldugu birçok çevreden açiklanmistir. Bunlardan bazilari
bölgenin valisi ve idam kararini veren hâkimdir. Hâkim yillar sonra itiraf etti.
Ayrica Chicago da bir is adami da Albert ve arkadaslarinin suçsuz oldugunu
düsünüyor ancak idam edilmesi taraftariydi çünkü idam edilmesi isçi sinifinin
bir daha ayaklanmasi ve huzursuzluk çikarmasini engelleyecek ti ve cesaret
edemeyeceklerdi.
[caption id="attachment_3337" align="alignright" width="187"]
100 CHARACTERS[/caption]
100 CHARACTERS[/caption]
Haymarket olayindan sonra ki asamalarin hepsi
birer oyundu. Idam ile sonuçlanan mahkemede birer kurgu sekline gerçeklesti.
Idam kararini asil veren hâkim degil arkasindaki emperyalizmin olusturdugu güçtür. Bu güç mafya, irkçi örgütleri ve isçi
patronlaridir. Hâkim bu grubu etkisinde kalarak bu isçilerin idamina kararini
verdi.
Idam öncesi Albert parson ve arkadaslari son
sözleri dikkat çekiciydi. Albert son sözlerinde ben hiçbir yasaya karsi
gelmedim, suç islemedim, konusma özgürlügü ve toplanma hakkimi kullandim ve
buna kimse karsi çikmayacagini savunuyorum dedi.
Amerika da ki isçiler çok kötü sartlarda
çalisiyordu, kadin, erkek ve çocuk karin tokluguna çalisiyorlardi. Çocuklar
dâhil 18 saat çalisiyorlardi. Agir is kosullarda çalismalarindan dolayi erken
yasta çesitli hastaliklar görülüyordu ve erken yasta ölümle sonuçlaniyordu.
Chicago kenti çok kötü bir sehirdi. Ismi chi
alan anlaminda cago kaka kötü anlamina geliyor yani Chicago pis alan anlamina
gelen kötü bir sehirdi. Insanlar köle gibi çalistiriliyor birçok kisi ayni
yerde yatip kalkiyorlardi.
Amerika da isçi gruplari bir araya gelmeye
devam ediyordu. 1881 de Amerika ve kanada örgütlü isçi sendikasi kuruldu. Dünya
da ki ilk ciddi adimdi. Daha sonra Amerikan isçi federasyonu olarak degisti.
Amerikan gizli servisleri de bos durmuyor bu olusumlari takip ediyordu.
Kominizim ve komünistlere karsi duruyor bunlari takip altinda tutuyordu.
Toplumsal konulara deginen sanatçilar bile komünist olarak fisleniyordu. Bunlardan
charlin caplin rekor kiran filmlerinde bu konulara deginmesi onu da komünist
olarak takip altina alinmasini engellememisti.
Bu arada medya da bos durmuyor isçi
eylemlerini abartili bir sekilde gazetelerde yayinliyorlardi. Medya da is
adamlarinin arkasinda bulunuyordu isçilerin eylemlerini kötü sekilde gösteriyorlardi.
Örnegin bombalar patliyor, ülke elden gidiyor, meydan mahser alanina döndü gibi
yazilar yaziliyordu.
Tüm isçi patronlari isçilere karsi degildi.
Bunlarin arasinda alman bir is adaminin oglu isçi sinifinin yaninda bulunuyor
onlarin yasam ve is kosullarinin kötü oldugunu çesitli yerlerde bahsediyor bu
konular ile ilgili yazilar yaziyordu. Daha sonra komünizm ilkeleri diye bir
kitap çikardi.
Dünya da kapitalizm hizla büyüyor ayni
zamanda isçi hareketleri de artiyordu. Üretimin artmasi isçilerin artmasi
kapitalizmi kapitalizm de isçi hareketinin ortaya çikardigi sosyalizmi dogurdu.
Kapitalizm ve sosyalizm insanlarin sorunlari ile ilgilenmekten çok ideolojik
yaklasiyorlardi. Isçi sinifinin asil amaci ekmek, saglikli huzurlu yasam ve 8
saat çalismaktir. Ancak isçi ve emekçiler olusan bu kapitalizm ve sosyalizm
arasinda kaliyorlardi. Bu gruplar git gide ideolojiye kayiyordu. Isçiler bu
gruplarda bulunmak istemiyorlardi. Birde dini boyutu vardi isçilerin tanri
inanci vardi ancak dini gruplara katilmak istemiyorlardi.
Avrupa da isçi hareketleri git gide
güçleniyordu gerek sendikalar gerekse de isçi federasyonlari ile isçi eylemleri
devam ediyor.1 Mayis kutlamalari basliyor.
1 Mayis kutlamalarinda ki ilk talep çalisma
saatlerinin 8 saat olmasi öngörülmüstür. Ekonomik ve siyasal anlamda büyüyen
ülkelerde emperyalizm unsuru ortaya çikmistir. Isçilerin haklarini aramasinda
karsilarina çikan en büyük etken mafya örgütleri ve devletlerin derin devlet
yapilaridir. Ülkelerin asil liderleri bu gruplardir. Bu gruplarin ekonomik
çikarinin disinda siyasi çikari da göz ardi edilemez. Devletler bu tür
olusumlara karsi çesitli önlemler almistir. O dönemin en önemli mafyasi Al
Capone dir. Al Capone kendisine karsi gelen karsi tutum gösteren sendika
liderlerini öldürüyordu.
Amerika da sorunlar sadece isçi sorunlari
degildi asil sorunlar toplumsal sorunlar irkçilik, ayrimcilik, sosyal
sorunlardir. sorunlarin giderilmesi için öncelikle irkçiligin ortadan kalkmasi,
mafya derin devletin temizlenmesidir. Amerika da otorite sivillerin elindeydi
yani mafya ve derin devletin elindeydi. Isçi kesiminin çok istedigi ayni
zamanda yoksulluktan gelen Abraham Lincoln cumhurbaskani seçildi. Isçiler
Lincoln seçilmesinden çok mutluluk duydular. Çünkü Abraham isçilerin dertlerini
dinler sorunlarini çözerdi. Abraham’in bu tutuma bazi kesimler tarafindan hos
karsilanmadi. Abraham yine halkin oldugu bir günde suikast düzenlemesi sonucu
hayatini kaybetti. Halk Lincoln ölümünden sonra üzgün ve gözleri yasliydi.
Abraham Amerika da bir takim seyleri degisikler yapmaya çalismis ancak bazi
kesimlerin hosuna gitmedigi içindir ki suikast sonucu hayatina veda etmistir.
Amerika da ki isçi olaylarinin bir benzeri de
Amerika da ki soykirimdir. Amerika’nin ilk baskani George Washington
Kizilderililere karsi soy kirim emri vermis ve binlerce Kizilderili’yi ayni
isçi eylemleri gibi kanli geçti. bugünlerde medeniyet ülkesi gibi görünen ülke
daha 1950’li yillarda köleligi kaldirmis. Kizilderili soy kirimina karsi çikan
ünlü Kizilderili Geronimo dur. Geronimo soy kirima karsi direnis göstermis.
Ancak esi ve ailesini Ispanyollar katletmis. Geronimo o günden sonra beyazlara
karsi kin, nefret duymus ve öldürmeye çalismis. Geronimo daha sonra halki için
teslim olmus ve iskenceyle öldürülmüs.
Amerika da ki özgürlük heykeli aslinda Misir
Valisi’nin istegi üzerine bir heykeltiras tarafindan Süveys kanalinin açilisi
için özel olarak yaptirilmistir. Özgürlük heykeli aslinda Misira dikilecekti
ancak Misir Valisi vefat edince yerine gelen Vali bu Müslümanliga aykiridir
deyip heykeli istememistir. Heykel daha sonra New York ta dikildi.
Türkiye’de
1 Mayis
Dünya da bir Mayis olaylari yasanirken ayni
zamanda Türkiye de devam ediyordu. Türkiye de isçi eylemlerine rastlamak mümkün
ilk isçi eylemini Osmanli zamaninda tramvay isçileri yapmistir. Isçiler çalisma
saatlerinin 10 saat olmasini istemis. Osmanlida isçi bayramlari her irktan
insanlar katilmistir. Cumhuriyet ilanindan sonraki dönemlerde eylemler grevler
yasaklandi. Buna ragmen isçi hareketleri devam etti. Isçi bayramlarinin en
önemlilerinden biri 1976 da kutlandi çok kalabalik bir sekilde bayram havasinda
geçti.
1 Mayis 1977 günü binlerce kisi disk
sendikasinin tertipledigi organizasyonda taksim meydaninda toplanmisti miting
bayram havasinda geçiyordu. Disk mitingin iç güvenligini saglamisti, disaridan
kimseyi aralarina katmiyorlardi. Miting bitimine yakin bir zamanda disk baskani
Kemal Türker konusma yaparken birden silah sesleri ile yankilandi, ortalik
cehennem alanina döndü. Isçi ve emekçiler bir yandan kosuyor bir yandan vurulma
tehlikesi bir yandan da ezilme tehlikesi yasiyorlardi. Silah seslerinin nerden
oldugu anlasilmadi bazilarina göre sular idaresinden kimilerine göre de tarla
basindan geldigi söyleniyordu. 1 Mayis mitingi kanli bitti 37 kisi yasamini
yitirdi yüzlerce kisi yaralandi. Eylem sonrasinda disk sorumlu tutuldu disk
üyeleri tutuklandi. Diske karsi davalar açildi, disk daha sonra kapatildi. 12
Eylül darbesinin öncülügünü yapti. Simdilerde disk baskani olan Süleyman Çelebi
1 Mayis olaylarinda genç bir sendikaciydi o günün çok güzel bayram havasinda
geçtigi taksim meydanin her tarafi afisler ile donatilmisti. Mitinge binlerce
kisi katildi. Mitingin bitiminde ortalik cehenneme döndü ve olaylar arka arka
gelisti. 1 Mayis olaylarinin Üzerinden 30 yil geçmesine ragmen ne failler
bulundu nede faillerin arastirilmasi yapildi. Ülkenin tarihine faili meçhul bir
katliam yerlesti bunu Maras ve Çorum katliamlari takip etti.
1977 kanli 1 Mayis olayindan sonra yillarda
taksim meydani yasaklandi. Ancak ülkenin birçok yerinde eylemler devam etti.
Istanbul’daki eylemlerin adresi Kadiköy’dü. Sendikalarin istegi taksimde
kutlamakti ancak Istanbul valisi kiskirtma nedeniyle izin vermemis, taksim çevresindeki
okullar tatil edilmisti. Birçok emniyet personeli ve jandarma personeli görev
almisti. Ülke genelinde birçok medya, gazete, yazarlar 1 Mayisi kaleme aldilar.
Yazarlar bir mayisin bir gün de olsa taksim meydaninda kutlanmasini istiyordu
ama taksim halen yasakti. Bazi gazeteciler ideolojik bakarak devletin solculari
sevmedigini ondan taksime izin vermedigini düsünüyordu. Tüm dünyada 1 Mayis
birlik ve beraberlik günü olurken ülkedeki isçilerde birlik yoktu. 1 Mayis
zulüm gibi geçti diyenler de oldu çünkü her taraf kapali hayat ölmüs bir
sekildeydi. Ileriki yillarda 1 Mayisin bayram olarak kutlanmasi için
önergelerde bulunmuslar.
Dünya
da 1 Mayis
1 Mayis dünyanin çesitli ülkelerinde
kutlanmistir. Almanya’nin çesitli sehirlerinde kutlanmis saldirilar yasanmis
birçok yerde protesto edilmis. Isviçre’de 3 bin kisiyle Cenevre de toplandi.
Bosna da, Ukrayna da, Avusturya da, Irak ta gibi ülkelerde kutlandi.
1 Mayis Avustralyali isçilerin 1856 da 8 saat
çalismasi için is birakma eylemi ile basladi günümüze kadar devam etti. Isçi ve
emekçinin asil mücadelesi çalisma saatlerinin 8 saat olmasi ve yasam
kosullarinin elverisli olmasidir. Insanca yasamak, isçi ve emekçiye deger
verilmesi, ayrimciligin olmadigi bir ortamda yasamak bu amaç ugruna çaba göstermisler
haklarini savunmuslar. Bazi unsurlar tarafindan farkli noktalara çekilse de
isçi ve emekçinin gerçek anlamda mücadelesi tüm insanlarin göstermis oldugu
mücadeleyi görüyoruz.
1 MAYISIN GÖZYASLARI
Ömer Faruk RECA
Tutku Yayinevi
2013
Benzer Kitaplar
Fevzi BOZKURT
Fevzi BOZKURT