A. MOBBING
KAVRAMI VE TANIMI
Mobbing
literatürde çok yeni bir kelime olup, psikolojik siddet ve yildirma eylemlerini
içermektedir. Mobbing ingilizce “mob” kökünden gelmektedir. Bu sözcük, yasaya
uygun olmayan kalabalik ve asiri siddetle iliskili olan anlamindadir. Mobbing psikolojik siddet,
taciz anlamina gelmekte ve bu davranis biçimi insanlara huzursuzluk
vermektedir. Psikolojik terör, psikolojik yildirma ile es anlamlidir ve birine
karsi cephe alma, duygusal saldirida bulunma anlamlarina da gelmektedir. Mobbing,
isyerinde çalisanlar tarafindan ya da isveren tarafindan dönem dönem
gerçeklestirilen psikolojik saldirilardir ve son yillarin en önemli
sorunlarindan biridir. Mobbing’ in psikolojik siddet olmasi artik göz ardi
edilemez bir hal almis ve bu konu daha sik literatürde yer almaya baslamistir.
B.
MOBBING KAVRAMININ TARIHSEL GELISIMI
“Isyerinde mobbing” ifadesini Ilk kez Caroll
Brodsky, 1976 yilinda yazdigi, “Taciz
Edilmis Çalisan” adli
kitabinda kullanmistir. Agir is kosullarinin incelendigi bu kitapta is yerinde
yasanan psikolojik siddete bir bölüm ayrilmistir. Ancak is yerinde psikolojik
siddeti ayrintili bir biçimde ilk kez Alman psikolog Heinz Leymann ele
almistir. Leymann’ a göre mobbing “Her gün veya birkaç ay süre ile sistematik olarak,
birinin veya bazen birkaç kisinin bir digerine, duygusal yönden zarar verici
davranislarda bulunmasidir”.
C. MOBBING
KAVRAMININ ÖZELLIKLERI
1. Siklik ve Devamlilik
Herkes mobbinge
maruz kalabilir. Bir kisinin mobbinge ugramasi için özel ya da önemli biri
olmasi gerekmez. Ancak çogu zaman belirgin özellikleri olan kisiler mobbinge
maruz kalmaktadir. Mobbingin yapilmasi bir süreçtir. Mobbingçi sürekli
tekrarladigi saldirilar sayesinde magduru sagligindan edebilir.
Is
yerinde kurbana karsi gerçeklestirilen kötü davranislarin psikolojik terör
olarak adlandirilabilmesi için en az 6 ay ve en az haftada bir kere
gerçeklestirilmesi ve genelde ortalama uygulama süresinin 15 ay; sürecin kalici
ve bazen agir etkilerinin ortaya çikmasi için de 29-46 ay geçmesi gerektigi
saptanmistir.
Mobbing
sürecinde magdur sayisi ve mobbingi uygulayan sayisi bir ya da birden fazla
olabilmektedir. Heinz Leymann magdur olan kisi sayisinin bir ve çok nadir
birden fazla, mobbingi uygulayan kisi sayisinin ise bazen dört ve hatta dörtten
fazla bile olabilecegini ifade etmektedir.
D. MOBBINGIN
ASAMALARI
1.
Tanimlama Asamasi
Bu asama, kisinin sayginligina, mesleki
yeterliligine, fiziksel görünümüne ya da
buna benzer özelliklerine
saldiri ile baslamaktadir. Kisi bu asama da yasadiklariyla beraber durumu
tanimlamaya çalisir.
2.
Anlasmazlik Asamasi
Kritik bir olay
sonucu durum biraz daha siddetlenir ancak hala gerçek anlamda
bir mobbing ortada
bulunmamaktadir. Bu asama sadece siddetli bir çatisma asamasidir.
3.
Saldirgan Eylemler Asamasi
Saldirgan eylemler asamasiyla beraber psikolojik
terör baslamis demektir. Bu
davranislar aktif
saldirganlik ve pasif saldirganlik olarak ikiye ayrilmaktadir. Aktif
saldirganlik çabuk fark edilmekte, kurbani belirgin bir biçimde hedef almakta
ve amacini kurbana belli etmektedir. Bu nedenle aktif saldirganlarla basa
çikmak daha kolaydir.
Ancak pasif
saldirganlar zaman zaman kötü davranislarini gizlemek için nazik davrandiklarindan
dolayi onlarla basa çikmak daha zordur. Pasif saldirganlikta amaç açikça belli
edilmez hatta saldirgan magdura yardim ediyormus gibi görünüp onun güvenini
kazanmayi bile deneyebilir. Magdurun böyle bir duruma düsmesi ve bunu geç fark
etmesi sonucu magdur kendini korumada sorunlar yasayabilmektedir. Bunun yani
sira saldirganin magdurun yakininda olmasi, onun açiklarini bilmesi ve bunlari
ona karsi kullanmasi magduru daha da kötü duruma düsürmektedir.
4.
Yönetimin Katilmasi Asamasi
Bu asamada magdurun psikolojisi ve çalisma tarzi
bozuldugundan dolayi diger
personel magdur
ile ilgili yönetime sikâyette bulunabilmektedir. Bunun sonucunda yönetim
magdurla konusmadan önyargi içerisine girebilmekte ve magdur için yapilan
haksiz sikâyetleri kabul edebilmektedir.
Bu asamada yönetim, kurban ve mobbing uygulayan arasindaki
olaylari yanlis yorumlayip suçu kurbanda arama ve problemi basindan atma
eylemine gidebilir. Böylece yönetim de, ortaya çikan bu negatif döngüde yerini
almis olur .
5.
Zor ve Akil Hastasi Olarak Algilanma Asamasi
Kisinin sagligini, düsünce yapisini bozmak için
sürekli duygusal saldiri yapmak
yeterlidir. Saldirilar
sayesinde magdur normal sekilde akil yürütemez hale gelmekte, duygusallasmakta
ve anlamsiz seylerde bile anlam aramaya baslamaktadir. Bu asama da kisiler
kimseye güven duymamaktadirlar.
6.
Isine Son Verme Asamasi
Bu asama mobbingin son safhasidir. Bu asamayla
beraber magdur yönetimden
bekledigi destegi alamamis,
saglik sorunlari yasamaya baslamistir. Ise gelme istegi tamamen gitmis,
psikolojisi bozulmustur. Saldirganin yüzünden is performansi düsen magdur ya
kendi becerisinden daha alt islerde çalistirilmakta ya da isine son verilmektedir.
E. MOBBINGIN
TÜRLERi
a. Dikey Mobbing
Bu mobbing türü
üstlerin astlarina karsi veya astlarin üstlerine karsi uyguladigi mobbing
türüdür. Mobbing, her türlü durumda herkes tarafindan yapilabilir. Yönetici,
çalisanlarina karsi farkli davranis kaliplari sergileyebilir.
b. Yatay Mobbing
Ayni statüde
bulunan, esit yetki ve sorumluluklara sahip çalisanlarin birbirlerine karsi
uyguladiklari psikolojik tacize “yatay mobbing” denilmektedir. Yatay mobbing
daha çok rakip konumda olan kisiler tarafindan genellikle açik olan üst pozisyona
terfi edebilmek amaciyla uygulanmaktadir. Kiskançlikla ve sinsice yapilan bu
mobbing türünde mobbing uygulayanlar örgüt tarafindan desteklenmiyorsa
uyguladiklari siddeti inkâr etmekte ve bunun çekisme oldugunu düsünmektedirler.
I.
MOBBINGI YARATANLARIN KISILIK YAPILARI
A. PARANOID TIPLER
Paranoid
bozuklugu olan mobbingçiler baskalarinin kendileri hakkinda sürekli komplo kurduklarini
ve ona zarar vermeye çalistiklarini düsünürler ve bu olasi komplo teorileriyle
mücadele etmek için sürekli karsi tarafa komplo hazirligi içine girerler
Narsizim, “kendini
begenmislik” anlamina gelmektedir. Bu tür ruh yapisina sahip kisiler, etnik,
dinsel ve kisisel alanlarda çok üstün olduklarina inanmaktadirlar. Narsist
insanlar sinirsiz basari, zenginlik ve güç elde etme tutkusu içindedirler.
Asiri bir sekilde hissettigi özgüven duygusunu koruyabilmek için sürekli takdir
edilmeyi ve kendilerine hayranlik duyulmasini isterler. Bu kisiler tatminsizdirler.
C.
SADIST TIPLER
Sadist ruhlu
mobbingçiler, yaptiklari her türlü eziyetten zevk almaktadirlar. Sadist ruhlu
kisiler, siddet, yaralama, aci çektirme vb. gibi konulara ilgi duyarlar. Mobbing
magdurunun çökmesi, aglamasi ona zevk verebilmektedir. Hatta asiri sadist tipler
bundan cinsel haz da duyabilmektedirler. Mobbingçilerin geneli sadist kisilik yapisina
sahip bireylerdir. Saldirganliklari açik ya da üstü kapali olabilmekte, is
yasaminda kisileri bekletmek, toplantilari gereksiz uzatmak gibi davranislarda bulunabilmektedirler.
D.
OBSESIF TIPLER
Obsesif
kisilik bozuklugu, isin asil amacini unutacak kadar mükemmeliyetçi, asiri
düzenli ve kontrolcü kisilerde kendini göstermektedir. Bu rahatsizligi olan
kisiler de abartili düzen, isi en iyi kendisinin yaptigini düsünüp baskalarina
güvenmeme, cimrilik gibi kisilik özellikleri görülebilmektedir.
E.
UYUMSUZ TIPLER
Uyumsuzlar
kisiler sosyal kurallara uymayan, birlikte yasama anlayisina sahip olmayan,
dünyayi kendi anlayislari ile gören, utanmaz, sikilmaz tavirlar sergileyen
kisilerdir. Bu kisiler hiçbir sekilde yanlislarindan ders almazlar. Özel
yasantilari düzgün degildir. Genelde alkol, sigara ve uyusturucuya
düskündürler. Istediklerini elde etme konusunda hiçbir kural tanimazlar.
Kurallara uymak onlar için aptalliktir. Saldirgan, diger insanlarin kendinden
üstün özelliklere sahip olmasini kendine karsi tehdit olarak görmektedir.
Tehdit altinda benmerkezcidirler.
II.
MOBBINGIN NEDENLERI
Mobbing
genel olarak saldirganin psikolojik yapisindan, magdurun psikolojik yapisindan,
çalisilan kurumdan ya da toplumsal deger ve yargilardan kaynaklanabilmektedir.
Mobbing kisinin ruhuna saldiridir ve kurbanin saygi
duyulmayan
biri olmasi istenmektedir. Kurbani is ortamindan uzaklastirmayi amaçlayan
dedikodular ve kurbanin sirket içindeki itibarini zedelemeyi amaçlayan
davranislar mobbingi ortaya çikarmaktadir.
Örgütlerde
mobbingin birçok nedeni bulunmaktadir. Mobbingden önce kisiler arasi herhangi bir
anlasmazlik yasanir. Daha sonra güçlü olan kisi, karsisindaki kisiyi hedef
alarak psikolojik siddete baslar. Magdur boyun egmeyi reddettigi, kontrole
direnç gösterdigi için öfkelenen ve kabalasan tacizci harekete geçer. Artik
onun için tek amaç kendisini rahatsiz eden hedefi, yaptigina pisman edip, kendi
egosunu tatmin etmek, isyerinden uzaklasmasini, mümkünse isten ayrilmasini
saglamaktir.
Mobbingle
ilgili yapilan çesitli arastirmalarda, mobbingin isyerlerinde ortaya çikmasinin
nedenleri arasinda yönetim kaynakli olarak hatali personel alimi, dönemsel isçi
alimi ya da isyerinde ki bos pozisyonlara terfi olabilmek için bireyler arasi
acimasizca mücadeleler gösterilebilir. Yöneticiyi veya patronu etkilemek hatta daha
da yükselmek için bile mobbing uygulanabilir. Can sikintisi içerisinde zevk
arayisi da bunlara örnek gösterilebilir.
Kurumdan kaynaklanan nedenler de mevcuttur. Bunlar;
·
Küçülme
ve yeniden yapilanma faaliyetleri
·
Asiri
rekabetçi bir ortam
·
Verimliligi
artirma baskisi
·
Yetersiz
iletisim
·
Egitim
eksikligi
·
Asiri
disiplin getirme anlayisi
·
Yogun
isyeri stresi
·
Saydamligin
olmayisi
·
Isletmenin
kötü yönetilmesi
·
Ekip
çalismasinin yetersizligi
III.
MOBBINGIN SONUÇLARI
Kasitli ve sistemli olarak tekrarlanan
psikolojik baskilarin etkileri, birey üzerinde
yavas yavas olusan
birikimli zararlar seklinde ortaya çikmaktadir. Mobbingin magdur üzerinde
yaptigi zararlari, öncelikle ekonomik ve sosyal olmak üzere iki grupta ele almak
gerekir. Konuya ekonomik açidan yaklasildiginda, gitgide yitirilmekte olan önce
ruhsal sagligin ardindan fiziksel sagligin geri getirilmesi amaciyla saglik
sektörüne ödenen paralar düsünülmelidir. Bireyin isten ayrilmak zorunda kalmasi
veya isten çikarilmasi sonucunda ise düzenli bir kazancin yok olmasi söz
konusudur.
Mobbingin
sosyal açidan bireyde yarattigi zararlar incelendiginde ise; psikolojik açidan
bir magdur bulunmaktadir, bu magdur tedirgin edilmis ve herkese karsi önyargili
yaklasmaktadir. Birey içinde bulundugu sikintili durumu arkadaslari ve ailesine
yansitmaya baslamakta ancak bireyin sürekli depresif tarzdaki hareketleri
çevresindekilerin rahatsiz olmasina ve yavas yavas ondan uzaklasmasina sebep
olmaktadir.
Bu durumda magdur
her alanda kendine olan güvenini kaybettiginden saskinlasir, beceriksizlesir,
korkmaya, utanmaya ve çekinmeye baslar. Bu durum sadece is ortaminda degil, kisiler
arasi iliskilerde de devam eder. Kisi sosyal ortamlardan kaçmaya, randevularini
unutmaya, aile baglarindan kopmaya baslar. Magdur çogu zaman bezgin bir sekilde
eve gelir, asiri duygusal tepkilerde bulunur, sebepsiz yere saldirganlasabilir.
Kendini yeterince güvende hissetmeme, yanlis bilgilendirme baskalari tarafindan
kendisine saygisizca ya da haksiz biçimde davranildigini hissetme, uykusuzluk,
kronik yorgunluk ve tükenmislik duygusu, ailevi-evlilik iliskilerinin
gerginlesmesi, onuru kirilmis/haklarina tecavüz edilmislik hissi, “insan yerine
konmama”, kendisini kimsenin anlamadigini düsünüyor olma gibi faktörler, isyerinde
psikolojik siddetin magdur üzerindeki etkileridir.
Mobbing,
magduru olumsuz etkiledigi kadar, mobbingin uygulandigi örgütü de
etkilemektedir. Mobbingin yasandigi bir örgütte ekip çalismasi bozulmakta ve
ortak amaçlari gerçeklestirmek için amaç birligi zedelenmektedir. Mobbing
magduru içinde bulundugu olumsuz durumdan fazlasiyla etkilenmekte ve
görevlerini gerektigi sekilde yerine getirememektedir. Mobbing uygulayanin tek
hedefi ise mobbing magdurunu yildirmak ve is göremez hale getirmektir. Isletmeler de mobbing
sonucunda kilit çalisanlar yitirilmekte, isgücü devir orani artmakta ve
çalisanlarin motivasyonlari bozulmaktadir. Sorunlarin temeline inilmeden bir
takim çalismalar yapilmasi da basarisizlik nedenlerinden biridir ve örgütün
zayif düsmesine yol açmaktadir.
Psikolojik siddetin örgütsel maliyeti yüksektir. Psikolog Michael H. Harrison, 2001
yilinda A.B.D.’ de 9000 kamu çalisani üzerinde yapilan arastirmada, kadin
çalisanlarin %42’sinin, erkek çalisanlarin ise %15’inin son iki yilda zorbaliga
ugradigini, bunun kayip zaman ve verimlilik açisindan 180 milyon dolara mal
oldugunun hesaplandigini belirtmektedir. 2001 yili tahminine göre, örgütsel
mobbing sonuçlarindan olan stres ve stres nedenli hastaliklarin endüstriye ve
vergi ödeyenlere maliyeti yilda 12 milyar sterlindir. Tüm stresle iliskili
hastaliklarin yarisinin isyerinde mobbing nedeniyle oldugu tahmin edilmektedir.
Benzer Kitaplar
.jpeg)
Fevzi BOZKURT
Fevzi BOZKURT
Fevzi BOZKURT