MAZDA INANCI VE ALEVILIK

Fevzi BOZKURT

Biyografi

''Aleviligin tanri ve insana yaklasimi temelindeki felsefesinin cografyasinda geçmiste büyük bir etkinlige sahip olan Mazda inanci ve temeldeki Zerdüst ögretisinden kaynaklandigi ortaya çikmaktadir.

Insanlarin sosyal evrimleri kisilerin düsünce alanlarinin ve inanç evrimleri ile uyumlu olarak gelisme göstermistir. Insanlar önceleri yabani hayvanlarla beraber daglarda magaralarda yasarlardi. Insanlar ihtiyaçlari dogrultusunda hayvanlari evcillestirmislerdir. Insanlar daha sonralari korktuklari hayvanlara tapmislardir.

MAZDA INANCI:

Mazda inancinin kutsal kitabi AVESTA dir. yunanli filozof eflatun tarafindan kurucusu ZERDÜS olarak kabul edilir. Mazda inancinda ates ve ocak kutsal sayildigindan bunlara atese tapanlar anlamina gelen MECUSI olarak adlandirilmislardir. Onlar ise kendilerini ARI olarak tanimlarlar. Mazda inancinda iyi ve iyilikler isik ve aydinligin tanrisi HÜRMÜZ; Kötü ve kötülüklerin tanrisi ise AHRIMAN dir. Hürmüz tek tanrili dinde Allah ile es düzeyde kabul edilir. AHRIMAN ise seytan ile es düzeyde kabul edilir. Mazda inanci daha sonra bölgede gelismeye baslayan tek tanrili dinler üzerinde etkili olmustur. Bu tek tanrili dinler Zerdüst tün AVESTA da belirledigi iyilik-kötülük cennet-cehennem sevap-günah tanri -seytan gibi kavramlar sadece isimleri degistirilerek islenmislerdir. Bu dini kabul etmis halklarin dillerinde ari kelimesi yokken Kürt halkinin dili Kürtçe de ARI: Atese tapanlar yada ates mensuplari anlamina gelmesi nedeniyle gerçek arilerin Kürtler oldugu degerlendirilmektedir.

MANDAIZIM DINI INANCI:

Bölgede küçük bir dini inanç gurubu varliklarini koruyup yasatan mandaizim dini taraftarlarina göre part devlet krallarindan olan "ARDAVAN" onlarin önderlerinden biridir. Dini kitaplarinin "GINZA" adli bir kitap oldugu belirlenmistir..Inançlarina göre ziynet esyalarinin tasinmasi günah kabul edilir, ölenler için üzülmezler. Arap komsulari günümüzde onlara "SABI-ASABIA" derler. Bunlar genel olarak Mezopotamya'da yasar ve altin-gümüs isletmeciligi, demircilik, küçük el sanatlari, kayik ve köprü yapicilari olarak çalisirlar. Ibadetlerini kendi aralarinda gizli yaparlar. En önemli dini kitaplari ''GINZA'' sir ve ibadet olarak ikiye: Sag ve Sol GINZA olarak ayrilmistir. Tüm kötülükler ve kötü canavarlar ile devlerin ''ptahil'' tarafindan yaratildiklari belirlenir. Cebrail'in tanri istegi üzerine yasatildigi vurgulanir. Adem ve Havva'nin isik dünyasi tarafindan yaratildigi, onlarin can ve bedenlerinin ayni yaraticisi olan isik dünyasi tarafindan verildigi belirtilir. Adem yasayan can olunca Havva'da onun için yasama kavusmus olur, can ise parçalanip yok olan ya da toprak halinde gelen bedenden ayrilip asli olan isikla birlesmis olur. Insan gövdesindeki ruh ya da candan daha degersiz görülmesi Adem ve Havva gibi evlenip çocuk yapmak uygun görülürken, çok kadinla evlilik yasaklanmistir. Din adamlarinin memnun edilmesi ve kurban kesilmesi sevap olarak kabul edilir. Falcilik, sihirbazlik, müzik ve danslar günah olarak kabul edilip yasaklanmistir. Saç telleri isik dünyasinin isinlarina benzetilir. Din adamlarinin temiz, beyaz elbiseleri ve dini kemerleri ve bir de yüz mendilleri vardir. Taçlari ise yine beyaz bir kumastan yapilir. MANDAIZIMCILERIN bölgelerinin diger dini amaçlarindan çektigi baski ve zulümle anlam olarak olumsuz görülmektedir.inançlarina göre peygamber Muhammed'in dini inançlarinin baslamasi ile yeni yani dördüncü zaman dilimi baslamistir.

MANDEARLARIN kullandiklari ZERVAN takvimi kullanilmaktadir. MANDEAR inancina göre mensup olanlar dini inançlarinin ''adem'' döneminde isik dünyasi tarafindan kuruldugu inancindadirlar. Inançlarina göre ilk zaman dilimi üçüncü MANDEARLARIN bölgenin diger dini inançlarindan çektigi baski ve zulümle anlamlandirilarak olumsuz görülmektedir. Genel olarak yerlesim alanlarini FIRAT nehri boylari olarak gösterilir. 1963'te pek çok MANDEAR aydini öldürülmüstür. Maninin babasi Medlerin bölgesinde bir din adami olarak çalistigi sirada BABIL'e sürülmüstür. Maninin babasinin adi ''PATIK'', annesinin adi ise ''MAYRAM''di. Mani m.s 14 Nisan 216'da BABIL'in kuzeyinde dogdu. Mani zengin bir ailenin çocugu olmasinin yaninda din adamlari içerisinde yetistigi için çocuklugundan itibaren iyi bir egitim görmüstür. MANDEAR dini inancini ögrenmekle yetinmemis, 12 yasinda mani dininin açiklamasinda bulundu.''MANI'' daha önceleri mensubu bulundugu MANDEAR dini inancindan ayrilarak ondan edindigi ögreniminin etkisi ile kendi dini inancini yaymaya baslamistir. Bir süre sonra melegin maniye tanridan emir gelerek dini inancini açik olarak propagandasini yapma ve yayma zamaninin geldigini belirtir.''mani'' bunun üzerine dini inanci açik olarak yayip gelistirmek için çalismalara basladi. Kral ''ARDESIRIN'' kralliginin son yillarinin dini inanci yaymak için geziye çikip ve bir gemi ile HINDISTAN'a gidilmistir. Bölgede mani dini inancinin hizla gelisip yayilmasi MAZDA ve MITRA inançlarinin ruhani önderleri harekete geçmistir. MAZDA inancinin reform edilerek zamana uygun hale getirilmesine çalisilmistir bizzat mani tarafindan yazilmis 6 kitaptan zamanimiza çok azi kalmistir ancak bu inançlarin zamanla dejenere edilerek bozulduklarini iddia eder. Mani dini inancida dualis olur bölgenin eski mitolojik anlatimlarindan etkilenmistir. Manide baslangiçta birbirine karsit olan iki olguyu temel alir. Bunlardan biri iyi digeri ise kötüdür. Mani buradan hareketle insanlarda dünyadaki temel prensipleriyle yorumlayarak iyi ile kötü yönlerin bir karisimi olarak ele alinmaktadir. Mani ilk insan olan Adem'in gövde yapisinin kötü fakat ruh yapisinin iyi olan isiktan olustugunu savunur. Gövdenin ise yasam konusunda fazlaca bir önemi olmadigi gibi tanrisal ruh gövde yapisi içerisinde azap ve izdirap çeken bir mahkum durumundadir. ''Mani'' ve MITRA karanliklarin ve kötülüklerin hükümdarlari olan devleri yenip onlari öldürmüstür. Onlarin kötü olan gövdeleri yeri ve gögü yaratmistir. Isik elementlerinin daha kirlenmis olanlarindan ayi ve günesi biraz kirlenmis olmalarindan da yildizlari yaratmistir. Mani dini inanç ve esas olan 3 ilkesi vardir. Bunlara üç mühürlü denilmektedir. Mani dini inancina mensup esas olarak Mazda ya inanirlar ve AVESTA' nin dogrulari yazdigini savunurlar. Hiristiyanlar'in hakim oldugu alanlarda yapisini ve etkilerini kisisel büyük yanlislar ve yanilgilar yayiyorlardi. Burada issiz güçsüz kalp haylazliga vurarak pek çok sey bu konu üzerinde düsünüp konustu. Kutsal yazilari kutsal ruhlari izin vermedigi seyleri düsünüp anlatiyordu. Bu zamana kadar MANES "in 24 22 ögrencisi vardi. MANES hapisteyken ögrencilerinden 3"ü Thomas,HERMOAS ve ABDOS bir miktar para ile Israil deki Hiristiyanlarin arasina gönderildiler.Hiristiyan isimleri tasimalarinin onlarin oradaki yasamlarini kolaylastiracagina inaniyordu. bu arada büyük bir PANA 'nin yardimi ile hepsini kurtarmayi basardi ve pense ülkesinden roma ülkesine geldi.karanlik kötü olarak belirledigi bunlarin tanri ve karsiti olan AHRIMAN <seytan< olmalarina ragmen ikisini tanri olarak ele alip tanittigi eger bir iyi birde kötü olan tanri üzerinde konularda bu ikisinden tüm dünyada varliklarin yaratildigini anlatti. pers krali durumu fark edince MANESIN tutuklanmasini emretti ve çok kötü sartlarda tutuklanip pers ülkesine götürüldü ve derisi yüzüldü. PERS "in deri dolduruculari onun derisini doldurmuslar . MANES yalnizca isik ve karanliklari dilleri ile degil ayni zamanda tüm varliklar içinde ayriliyorlardi.seytan ise baslangiçta yaratildiginda kötü olarak yaratilmamistir.MANES "in " ruhu teselli olsaydi bununla kurtaricisi Isa" yi bir yalanci yapmis olurdu. fakat Isa onu kendi gençlerine anlatirdi. MADES dini inanci mensuplari nerede karsilasirsalar orada birbirlerinin eline sarilirlarmis . mani TEVRAT ve INCIL "in birbirleriyle çelistigi ve böylece kanun ve kurallarin tanrisi ile dini inançlarinin tanrisinin ayri olduklarini tespit etmislerdir.fakat tanri AHURA MAZDA en ufak bir karanlik parçasini istemekteydi . ön Asya da baskilar yogunlasarak devam ederken çin imparatoru görmezlikten geliyordu.günümüz insan yasaminin evrimsel gelisim süreci dikkatlice incelenmedigi süreci taktirde sanki insani tüm yasami kültürel ,ekonomik ,sosyal ve siyasi degerler temelindeki yaklasimlarla bilgiler zaman insanlar bunlari kullanarak günümüzdeki yasamlarina varmis gibi algilaniyormus.insanlar arasinda iliskilerin saglanmasi ve bilgi ile tecrübelerin aktarilmasi amaciyla süreç içerisinde dil veya konusma yöntemlerini gelistirerek iletisim olanaklarini sembollerle olusturduklari görülür. resim esas olarak yapanin herhangi bir konumdaki düsüncelerinin belirledigi göze ve beyne hitap etmesidir.yine ayni sekilde sayilar ve onlari sembolize eden rakamlar insanligin evriminde önemli rol üstlenmistir. günümüz kosullarinda inanç denilince inanç tablolari olan Hiristiyanlik uluhiyet ,Yahudilik gibi bilim disi , doga üstü güçleri mantigi dislayan inançla akla gelir.inancin öz anlami toplamda bir araya gelmedir. Pek çok farklilik ve çesitlerin bir ortaya gelerek uyumlu birlik olusturmasidir. Kisisel yogunlasma insan yapisi bir çokluktur, insan çok çesitli yeteneklerin bir araya getirildigi yogunlastirildigi ile insan kendi hükümdarligini kurar çünkü kendisi ve tanrisi ile barisik ve huzurludur. Her inancin temel kurali olan "tanri sevgisi "tüm kalpten ruhtan ve tüm gücüyle olan tanri sevgisidir. Ortadogunun çogu gerçekliginde oldugu gibi pratik yasakli olan Alevilikler de kendi inanci temelindeki felsefesi ile kültürel yasamlarinin uygulayip gerçeklestirme imkaninda yoksundu. Alevi yapilanmasi amaçlari ortaya çikmistir.

Alevi dergah ve cemaat evleri dahil tahammül gösterilmeyip genelde destekleri fasist güçleri saldirilarina müsamaha göstererek göz dagi verdikleri ortadadir. Alevi halk kesimi arasinda pir ve aydin geçinen devlete göbek bagi temelinde siki iliskiler içinde vahim haldedir. Aleviligin günümüzde bulundugunda pek parlak mirasa sahip degildirler. Alevi felsefesi ve ögreticisi her inancin temel direyi olan hanin felsefesi olmustur. Ezda" ez"ben "da " verdi anlamina gelir. Beni verdi demektir. Islamiyet'in dördüncü halifesi olan Ali'nin bizzat kendisinin yazdigi yazilar evlatlari tarafindan toplanmis ve sonradan "NEHCÜL BELAGA" adiyla A. göl pinarli tarafindan hazirlanip yapilanmistir. Alevilerin "her seyde tanri vardir" söylemlerinin kaynagi ortaya çikmaktadir. Aleviligin günümüz sartlarina getirilmelerinin birinci nedeni sorumlu günümüz kosullarinin genel olarak bu olumsuz durumlarini devam ettiren veya ettirmek isteyen alevi inanç önderlerine karsi suç ve ceza günah teskil eden tutumlarindan mensup oldugu inancin temel gereklerini yapmalarini diliyoruz. Aleviligin gizli ve gizemli tutulan geçmiste ögretiler Ates gah veya ocaklar ile dergahlarina en yetenekli ögrenciler alinarak ögretiliyormus. Gerçek anlamlarda arastirilip inceldiginde Alevilik felsefe yönünden kültürel yönden sosyal ve inanç yönden ve kutsalligi açisindan büyük payla Mazda inanci ve Zerdüst ögretisinin büyük bir yaklasma benzerligi açik bir sekilde benzerligi mümkündür. ZERVAN ismi anilan bir zaman tanrisi anilmaktaydi. Zerdüst ögreticisindeki mitolojiye göre AHURA MAZDA' nin yaptigi her seyi iyi ve güzelken AHRIMAN' in yaptigi her sey kötü ve çirkindi. Zerdüst'e göre inanç bilgiye dayanir, bilgi ise kendini bilmeye veya tanima ile baslar. Deneyimin benzerligini aleviler "önce kendin tani" seklinde kullanirken kendini tanimaya insan haklarinda bilgilenmeye yönelmeye çalisir. koku;tat ve renk varliklarinin doga kosullarinin içerisinde bilesim ve anlasimlarinin temel öge ve özelliklerinin sinirleri de bunlardan dogal olarak etkilenir.

MAZDA INANCI VE ALEVILIK

Ethem XEMGIN

Berfin Yayinlari

2012